مبانی تربیت

فهرست مطالب :

·         تربیت چیست ؟

·         اهمیت تربیت

·         هماهنگی در تربیت فرزندان

·         عوامل ناهماهنگی در تربیت فرزند

·         راههای ایجاد هماهنگی در تربیت

·         اثرات ناهماهنگی والدین در شخصیت کود

 

معنی و مفهوم تربیت

تربیت در لغت به معنی نشو و نمادادن ، زیاد کردن ، برکشیدن ، مرغوب یا قیمتی ساختن است . تربیت از حد افراط و تفریط بیرون آوردن و به حد اعتدال سوق دادن است . برای درک معنی و مفهوم تربیت باید به چند نکته توجه داشت :

• تصور چیزی که موضوع تربیت واقع شود و نشو و نما یا به طور کلی تغیر هیات آن مورد نظر باشد .
• قابلیت یا استعدادی که در آن چیز موجود و مترصد فرصتی برای ظهور و بروز و تجلی باشد .
• شرایطی که پدید آمدن آنها برای آغاز تحول مورد انتظار لازم و کافی باشد .
• ادامه شرایط مساعد به نحوی که تداوم دگر گونی های آغاز شده را در جهت مطلوب تا حصول نتایج قطعی تضمین تواند کرد .
• اصول شناخته شده ای که با اتکاء به آنها بتوان شرایط مساعدی برای رشد فراهم آورد و ادامه آنها رامیسر ساخت .

 

تربیت چیست ؟   

تربیت عبارتست از هدایت و اداره جریان ارتقائی و تکاملی بشر بگونه ای که او را به سوی الله جهت دهد‌ . در تربیت سعی بر این است که زمینه ها و امکاناتی را که در وجود آدمی به امانت نهاده شده و به صورت بالقوه است به فعل در آوریم ‌.

 

اهمیت تربیت

تربیت رکن اساسی برای صعود یا سقوط انسان ها است ‌. سببی است برای سازندگی و پرورش ابعاد جسمی ، روحی ، اخلاقی ، ذهنی ، عاطفی و اجتماعی بشر و زمینه ساز رفتار های عاقلانه و مصونیت از ابتلاات ‌.

تربیت ضرورتی غیر قابل اجتناب است‌ . در تربیت مسئله حیات ملت ها در کار است‌ . هر گونه سعادت و شقاوتی را در سایه تربیت باید جستجو کرد ‌. ریشه بسیاری از فضائل و رذائل را باید در کم و کیف تربیت جویا شد ‌.

تربیت سازنده افراد اجتماع است‌ . مردم در سایه تربیت عادات و اخلاق خود رامی سازند به رشد و توسعه علمی ، فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی دست می یابند ‌.

ضرورت ایجاب می کند نظام تربیتی ، بر اساس مکتبی قرار گیرد که پدیده آورنده آن دور از لغزش و اشتباه باشد و این نظام ، بر اساس اعتقاد ما نظام تربیتی اسلام است‌ . اسلام نظامی است جامع که در باره تمام مسائل مربوط به حیات انسان رای و نظر داده است ‌. نظام تربیتی اسلام بر مبنای فطرت است‌ .

 

تربیت امرِی هدف دار است‌ . دست یابی به اهداف و مقاصد تربیت نیازمند به اجرای روش ها و حقوق ویژه است ‌. در این راه ضروری است اصول و ضوابط حاکم بر طبیعت و رفتار بشر را بشناسیم‌ . جنبه های ضعف و قدرت طبیعی آدمی را در یابیم و بدانیم چه عواملی قادرند او را به پیش ببرند ‌. و چه عواملی باعث سکون و توقف او هستند ‌.

 

هماهنگی در تربیت فرزندان

منظور از هماهنگی ، ایجاد این وضعیت در تمامی جنبه ها و جزئیات زندگی نیست ‌. بلکه در اصول باید به تفاهم و هماهنگی دست یافت ، به عنوان مثال ‌:

• هماهنگی در هدف ها و آرمان های تربیت فرزند
• شناختن هر چه بهتر و بیشتر هدف ها و یکی کردن آ ن ها
• هماهنگی در اتخاذ روش هائی که پدر و مادر را به این هد ف هامی رساند
• هماهنگی در نگرش معقول ، نسبت به زندگی داشتن
• هماهنگ کردن انتظارات پدر و مادر از فرزندان با توانائی های آنان
• هماهنگی در نگرش به کودک

 

عوامل ناهماهنگی در تربیت فرزند

• عدم سنخیت فکری زوجین
• الگوی تربیتی والدین خود را به فرزندان خویش تعمیم دادن
• کودک را ناخواسته پنداشتن
• تحقیر مقام مادری
• محرومیت عاطفی از همسر
• غیبت یکی از والدین
• ناکامی یکی از والدین

 

راههای ایجاد هماهنگی در تربیت

• سرشت کودک خود را هر چه بیشتر و بهتر بشناسیم
• هماهنگی باید متناسب باشرایط ، ویژگی ها و امتیازات زندگی خانوادگی باشد
• ناهماهنگی در مواردی دیده می شود که روال زندگی از حالت عادی خارج می شود
• بهره گیری از تجربیات افراد صاحب نظر
• در دست داشتن معیارها و استانداردهای قابل استفاده برای ارزیابی نحوه هماهنگی و میزان آن
• توجه به استعدادها و قابلیت کودکان

اثرات ناهماهنگی والدین در شخصیت کودک

• پدران و مادران ناهماهنگ ، احساس گناه و تقصیر را در کودکان بوجود می آورند
• احساس بی اعتمادی نسبت به والدین
• در خود فرو رفتن و به دنیای درون خویش پناه بردن کودکان
• بی رغبتی و عدم تمایل نسبت به تشکیل خانواده در فرزندان
• ایجاد تعارض ها و کشمکش های درونی در کودک
• نزدیک شدن کودک به یکی از والدین و انجام اعمال نادرست در سایه حمایت او

 

 

 

دوره نوجوانی (( از 12 سالگی تا 16 سالگی ))

غلامحسین ریاحی

خصوصیات جسمانی – حرکتی :

• آهنگ رشد جسمانی سریعتر می شود .
• علائم جسمی و روانی بلوغ جنسی ظاهر می شود .
• ویژگی های بدنی نوجوان در رفتار فرد بسیار موثر واقع می شوند .
• عوامل موثر در سرعت رشد قد عبارتند از سن نزدیکی به بلوغ و وراثت و محیط .
• رشد حرکتی نوجوان به علت تغییرات بدنی تا حدی کند است .

 

خصوصیات عقلی – ذهنی :

·         دوره نوجوانی دوره هوش انتزاعی یا عملیات منطق صوری است .

·         نوجوان فقط متکی بر واقعیات نیست .

·         عملیات ذهنی در این دوره عملیات (( فرضی – استنتاجی )) است .

·      نوجوان می تواند به صورت لفظی روابط موجود بین قضایا را که در حالت انتزاعی هستند برقرار نماید . به عنوان مثال : الف : اگر تمام گنجشک ها پرنده باشند . ب : و اگر تمام پرنده ها حیوان باشند . ج : پس تمام گنجشک ها حیوان هستند .

 

خصوصیات عاطفی :

• نوجوان در این مرحله به کوچکترین چیزی عصبانی می شود .
• عواطف دچار نوعی سرگردانی می شود .
• هیجانهای دوران نوجوانی با صفت دگرگونی و تغییر پذیری و تناقض ممتاز می شوند .
• تنوع خوی و خصلت با وضوح هر چه تمامتر آشکار می شود .
• نوعی حالت عدم اطمینان نسبت به اطرافیان بزرگسال پیدا می شود .
• در برخورد با واقعیات دچار نوعی حالت نگرانی و بیمناکی می شود .
• به هنگام خشم قادر به کنترل رفتار ظاهری خویش نیست .
• حالات و تفکرات رویایی در نوجوان دیده می شود .
• آینده نگری شدت می یابد .
• سرکشی و تمرد علیه کنترل موجود در خانواده دیده می شود .

 

 

خصوصیات یازده و دوازده ساله ساله

غلامحسین ریاحی

خصوصیات جسمانی - حرکتی :

• گرایش به فعالیت و تحرک بیشتر می شود .
• وزن دختران یازده ساله از وزن و قد پسران هم سنشان بیشتر می شود .
• فعالتر از مراحل قبلی رشد است و دوست دارد مشکلاتش را شخصا حل کند .
• بین عضلات چشم و حرکات دست برای نوشتن هماهنگی ایجاد می شود .
• مدل های ایده آلی او دارای خصوصیات جسمانی بارز هستند .
• رفتار او تحت تاثیر خصوصیات ساختمان بدن او قرار دارد .

 

خصوصیات عقلی - ذهنی :

• به تدریج به مرز تفکر انتزاعی می رسد و می تواند به تدریج در غیاب اشیاء در مورد آنها تفکر کند .
• کودک دوازده ساله می تواند فرضیه هایی که ممکن است حقیقی و یا غیر حقیقی باشند مورد توجه قرار دهد .
• نیروی خلاقه در تجسم فضایی و درک روابط عددی افزایش پیدا می کند .
• قوه حافظه به سرعت توسعه پیدا می کند .
• می تواند اشیاء را از نظر خصوصیاتی که کمتر مشهودند طبقه بندی کند .
• رشد عقلی به سرعت در جهت آشنایی با مفاهیم پیش می رود .
• آهنگ رشد اندیشه و استدلال سریعتر از مراحل پیشین است .
• رابطه علت و معلول را درک می کند .
• جهات فرعی را به تدریج می آموزد .
• مفهوم زمان را می فهمد .
• نیروی اندیشیدن و استدلال از طریق حل مسئله و آزمون راه حل های مختلف افزایش می یابد .

   

خصوصیات عاطفی :

• می تواند بعضی از عکس العمل ها را به عللی پنهان نگاه دارد .
• در تعبیر عواطف و انفعالات تا حدی آینده را در نظر می گیرد .
• در نوشتن و نقاشی های او معمولا سلیقه های شخصی و هنری دیده می شود .
• کودک کمرو در این مرحله از همسالان و مخصوصا بزرگسالان جدا می شود .
• حالات هیجانی و خشم بلند مدت تر است و بیش از چند دقیقه طول می کشد .
• واکنش های خشم و ترس جنبه لفظی پیدا می کند .
• در ناراحتی و اندوه دیگران همدردی می کند و از دیگران نیز چنین توقعی دارد .
• رفتار کودکان با یکدیگر تا حدی از ارتباط عاطفی معلم و شاگرد متاثر می شود .
• به تدریج از آینده نا موفق می ترسد .
• به خطر افتادن موقعیت گروهی موجب خشم و نگرانی در او است .

 

خصوصیات اجتماعی :

• در انتخاب دوستان همجنس خود را انتخاب می کند .
• برای انتخاب دوست نظم و نظافت و خصوصیات شخصی اورا ملاک قرار می دهد .
• همسالان و همکلاسان بیش از سایرین برای او اهمیت دارند .
• محیط اجتماعی سرچشمه تصورات و اندیشه های خلاق او است .
• آرامش روانی او هنگامی تامین است که افراد گروه او را بپذیرند .
• رفتار اجتماعی بین کودکی و بزرکسالی در نوسان است .
• از کردار و رفتار غیر عادلانه نفرت دارد .
• کارهای گروهی را به فعالیت های انفرادی ترجیح می دهد .
• رفتارهای اجتماعی با معیارهای مورد پسند بزرگسالان اصلاح می شود .
• ضمن اطاعت از بزرگسالان به تدریج به خود مختاری گرایش پیدا می کند .
• نیاز به استقلال افزایش پیدا می کند .
• یکی از عوامل محبوبیت در گروه همسالان مهارت های بدنی او است .
• پسران برای قدرت بدنی بیش از امتیازات دیگر ارزش قائل هستند .
• قادر می شود عواطف جمعی را درک کند .

 

 

خصوصیات نه و ده ساله ها

غلامحسین ریاحی

خصوصیات جسمانی - حرکتی :

• علائم بدنی در مرحله قبل از بلوغ در این دوره ظاهر می شود .
• قد دختران کمی بلند تر از پسران هم سن است .
• رشد قد ثبات سنین 7 و 8 سالگی را ندارد .
• چشم و دست در نوشتن و کارهای دستی نظم و هماهنگی بیشتری ÷یدا می کند .
• به تدریج به خط غیر کتابی نیز آشنا می شود .
• هنوز نمی تواند در آن واحد هم سریع بنویسد و هم خوش خط .
• نقاشی ها نشانه ای از بیان آزاد و تخیلات و احساسات او است .
• تغییر ساختمان بدنی در این دوره نسبتا کم است .

 

خصوصیات عقلی - ذهنی :

• تصور او از خویشتن روشن تر می شود و مقام و موقعیت خود را بهتر درک می کند .
• به علت گسترش عرض مفاهیم کودک با مفاهیم مختلف از یک رده یا طبقه آشنایی پیدا می کند .
• در طبقه بندی اشیاء بر اساس سن جنس و شکل و موارد استفاده از آنها مهارت دارد .
• در خانواده هایی که محیط سازگاری دارند افزایش بهره هوش کودک سریعتر است .
• با مشاهدات و تجربیات عینی به مفهوم علت پی می برد .
• توانایی درک کمیت را پیدا می کند و لذا آموزش حساب در این دوره مناسب است .
• جهات اصلی را به خوبی درک می کند .
• توجه او بیشتر به مناظر طبیعی جلب می شود .
• برای آموختن زبان های غیر از زبان مادری آمادگی پیدا می کند .

 

خصوصیات عاطفی :

• در این مرحله از رشد عواطف کودک مهترین انگیزه برای فعالیت است .
• خشم و نفرت خود را به دیگران به صورت قهر و بی اعتنایی نشان می دهد .
• از حالت چهره اشخاص علایم خشم و محبت و نگرانی را می فهمد .
• موانعی که مانع رسیدن به هدفش باشد موجب خشم او می شود .
• محتاج مهر و محبت است .
• می خواهد همیشه کامیاب و موفق باشد .
• ارضای عواطف را از اطرافیان به ویژه از پدر و مادر می آموزد .
• محرومیت و جدایی از پدر و مادر را به شدت درک می کند .
• قبول نشدن در جمع دوستان باعث اختلال شدید عاطفی او می گردد .
• در این سن به واقعیت مرگ پی می برد .

 

خصوصیات اجتماعی :

• دوستی ها در این سنین ثبات چندانی ندارد .
• هم نشینی با جنس مخالف به شدت کم می شود .
• موفقیت های او بیشتر به کوشش های خودش بستگی دارد .
• روح تعادل و در عین حال رقابت در او دیده می شود .
• وارد مرحله داد و ستد اجتماعی می شود .
• انتظارات و توقعات دیگران را می فهمد و به آنها جواب می دهد .
• میان وابستگی و آزادی و فرمانبرداری و عصیان در حال نوسان است .
• میزان ارتباط های او با کودکان دیگر نشانه پیشرفت اجتماعی او است .
• در صورتی خود را ممتاز می داند که به گروه یا دسته ای منسوب باشد .
• در این مرحله از رشد سن رفاقت است .
• تفاوت در الگوهای شخصی و روابط اجتماعی نمایان می گردد .
• به علت توسعه شناخت و آگاهی روابط اجتماعی گسترده تر می شود .

 

 

خصوصیات هفت و هشت ساله ها

غلامحسین ریاحی

خصوصیات جسمانی - حرکتی :

• سرعت رشد نسبت به مراحل قبل و بعد از آن کمتر است .
• از جوش و خروش و سبکسری های کودکی کاسته می شود .
• نقاشی های ابتکاری کمتر دیده می شود .
• فعالیت های کودکان شباهت زیادی به یکدیگر دارد .
• اشیاء مورد علاقه خود را بزرگتر نقاشی می کند .
• به بازی های پر جنب و جوش علاقه زیادی دارد .
• آموزش خط با حروف کتابی را یاد می گیرد .
• سعی می کند از روی مدل های مشهود و مورد علاقه اش نقاشی کند .

 

خصوصیات عقلی - ذهنی :

• به تدریج می فهمد که تمام تغییر شکل های ظاهری با تغییر مقدار و اندازه همراه نیست .
• می تواند جنبه ها یا ابعاد مختلف یک موقعیت را به هم ارتباط دهد .
• رفتار گویایی تا حدودی به بزرگسالان شباهت دارد .
• مقاومت او در برابر تلقین کم است .
• نام اشیایی را که می بیند می آموزد .
• فراوانی تجربیات عینی به سازماندهی افکار او کمک می کند .
• فراوانی و تعمیم مفاهیم کودک بر اساس برخورد مستقیم او با اشیاء است .
• با آشنایی به خواندن و نوشتن و حساب کردن به مفاهیم مختلف دست می یابد .
• وارد کردن او به حفظ سنوات در درس تاریخ کمکی به رشد فکری او نمی کند .
• از درک قوانین علوم تجربی عاجز است .
• قادر است اشیاء را به اندازه کوچک بزرگ و متوسط طبقه بندی کند .
• برای او گل حیوان و عروسک بیش از هر چیز جالب است .
• انواع حافظه سمعی و بصری و جرکتی در او ÷دیدار می شود .

 

خصوصیات عاطفی :

• انفعالات عاطفی را از بزرگسالان تقلید می کند .
• نسبت به سنین گذشته متانت و وقار بیشتری ÷یدا می کند .
• عواطف رنج آور و خوشحال کننده در تحریک عواطف او تاثیر دارد .
• حالات هیجانی و خشم کوتاه مدت است و بیش از چند دقیقه طول نمی کشد .
• در برابر خشم و ترس واکنش های او جنبه بدنی و حرکتی دارد .
• متارکه پدر و مادر و یا مرگ آنها تعادل عاطفی او را به هم می زند .
• امنیت خاطر و نداشتن اضطراب از احتیاجات ضروری این دوره است .
• در این مرحله بیش از مراحل گذشته از روابط عاطفی خانواده متاثر می شود .
• از دست دادن تملک مادی در او ایجاد خشم می کند .

 

خصوصیات اجتماعی :

• روابط اجتماعی وسیعتر و شدیدتر از مرحله قبل است .
• به استثنای والدین و معلمین دوستان نزدیک نقش مهمی در اجتماعی کردن او دارند .
• در بازی جنسیت همبازی را در نظر نمی گیرد .
• در انتخاب دوست شواهد ظاهری را ملاک قرار می دهد .
• وابستگی کودک به مادر کم می شود .
• شخصیت او در تماس با دیگران تغییر شکل می یابد .
• خطوط اصلی شخصیت او در این دوره کم و بیش نمایان است .
• کودکی که از محبت والدین محروم مانده است در این دوره معمولا دچار ناسازگاری رفتاری می شود .
• نزاع ها بیشتر برای اثبات وجود است و ریشه دیگری ندارد .
• روابط اجتماعی او با تعداد کمی از کودکان برقرار می شود .