روز بزرگداشت خیام
حکیم عمر خیام نیشابوری غیاث الدین ابوالفتح ، عمرخیام در زامیاد ( بیست و هشتم ) اردیبهشت 427 هجری در نیشابور زاده شد . در ریاضیات ، فلسفه ، نجوم و شعر از بزرگان عصر خود بود . خیام باحدیث ، تفسیر و حکمت نیز آشنا بود و فقه را نیز در میانسالی نزد امام موفق نیشابوری آموخت . هرچند خیام در غرب به واسطه ی رباعیاتش شهره است اما عمده خدمات وی به جامعه ی علمی جهان بوده است .
خیام در نجوم :
خیام به دعوت جلال الدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه ی اصفهان را به عهده گیرد . وی در مدت اقامت هجده ساله در اصفهان زیج ملکشاهی را تهیه کرد ( زیج ( زیگ) ، جدول محاسبات نجومی ) و در حدود سال 458 طرح اصلاح تقویم را تنظیم نمود و تدوینگر و بنیانگذار تقویم جلالی شد . در این زمان خیام به عنوان اختر بین در دربار مشغول بکار شد هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت . پس از مرگ ملکشاه و کشته شدن نظام الملک ، خیام مورد بی مهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه قطع شد !
خیام در ریاضیات :
خیام نیشابوری تحت حمایت و سرپرستی ابوطاهر ، قاضی القضات سمرقند ، کتابی درباره ی معادلات درجه سوم نوشت و از آنجا که با نظام الملک طوسی رابطه ی نیکویی داشت کتابش را به او هدیه کرد . تحقیقات و مطالعات خیام در جبر در نوع خود تحسین برانگیز است اما کشف دیر هنگام رساله ی جبر او و همچنین توفیقات ریاضیدانان در این حوزه از ریاضیات تنها موجب شگفتی اندیشمندان به سبب جنبه ی تاریخی آن شد . اثبات اصل پنجم اقلیدس که شالوده ی هندسه ی اقلیدسی است از دیگر دستاوردهای علمی عمر خیام به شمار میرود . کشف و اثبات بسط دو جمله ای n^(a+b) و همچنین ابداع روشی در بدست آوردن ضرایب منجر به نام گذاری مثلث حسابی بهانه ای بود تا نام خیام در کنار نام بزرگان دیگری چون نیوتن و پاسکال به ثبت برسد .
آثار :
میزان الحکمه ( در فیزیک ) ، لوازم الامکنه ( در هواشناسی ) ، رساله فی براهین علی مسائل الجبر و المقابله ( در معادلات درجه سوم ) ، القول علی اجناس التی بالاربعا ( نقش ریاضی در موسیقی ) ، رساله کون و تکلیف ( حکمت خالق در خاق عالم ) ، رساله ای در بیان زیج ماکشاهی ، رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس ( در خطوط موازی و نظریه ی نسبت ها ) و رباعیات خیام ( قریب به 200 رباعی )
نام جاوید خیام :
یکی از حفره های ماه به نام خیام است .
در سال 1980 سیارکی به نام« Omar Khayyam 3095 » نامگذاری شده است .
قدیمی ترین کتابی که نامی از خیام به میان آورده و نویسنده اش هم عصر او بوده « چهار مقاله » ی نظامی عروضی است که خیام را در زمره ی منجمین گنجانده . هرچند بزرگانی چون جورج سارتن حکیم نیشابور را از ریاضیدانان بزرگ می دانند .
عمر خیام نیشابوری سرانجام به سال 517 هجری بدرود حیات گفت تا نیک نامی اش در سایه ی خدمات و تلاشهای علمی اش به یادگار بماند و مایه ی فخر ایرانیان گردد .
آن قصر که بهرام درو جام گرفت
آهو بچه کـرد و رو به آرام رفت !
بهرام که گـور می گرفتی همه عمر
دیدی که چگونه گـور بهرام گرفت ؟