بررسی عوارض طلاق از بعد فردی
ترس از آینده
تصمیم به پایان دادن به یک رابطه نزدیک ، کار ساده و بی اهمیتی نیست ، این تصمیم با احساس تأسف و سرزنش خود همراه است .
ترس از تنهایی پس از طلاق ، احساسی است که زنان بیش از مردان ابراز می کنند . این ترس بیشتر ناشی از این نگرانی است که آیا شریک زندگی دیگری خواهند داشت ؟ ترس و یأس از اینکه نتوانند بدون یک مرد زندگی کنند و فرزندان خویش را به تنهایی اداره کنند و شغلی بیابند و از نظر مالی خود و فرزندانشان را اداره کنند ، این ترسهای واقعی ناشی از تردیدهای واقع بینانه درباره مسائل مالی ، بازار کار ، مشکلات بزرگ کردن فرزندان به تنهایی و تغییر در زندگی فردی و اجتماعی است .[ 1 ]
جدایی از همسر به طور ناگهانی یا پیش بینی شده برای همه اعضای خانواده ، علی الخصوص فرد ، یک شوک محسوب می شود . در این هنگام بحران عاطفی رخ می دهد . احساس انسان با عقل منطبق نیست و واکنش های فرد غیر ارادی است و در اکثر موارد دچار درماندگی می شود . در اولین مرحله انسان هنوز نمی داند باید واقعیت جدایی را بپذیرد یا نه ؟ آیا تنها خواهد ماند ؟ آیا در آینده همسری مناسب پیدا خواهد کرد ؟[ 2 ] .
احساس گناه
گاهی زنان مطلقه با احساس گناه زیادی در مورد متلاشی شدن خانواده دست به گریبان هستند . به اعتقاد برخی از صاحبنظران مهمترین احساسی که پس از طلاق در پدر و مادر متارکه کننده پدید می آید ، احساس گناه و خیانت نسبت به خوشبختی فرزندان است ، به علاوه بیم از آینده ای مبهم برای خود و فرزندان ، واکنشهای گوناگونی را در آنان پدید می آورد و این وضعیت ، احساس گناه را شدت می بخشد . [ 3]
احساس تنهایی
بعد از مدتی که از طلاق می گذرد ، فرد احساس تنهایی می کند ، زیرا از محیط امن خانواده که دیگران علیرغم تمام مسائلشان در آن زندگی می کنند ، جدا شده و باید با تمام مسائل تنها زیستن و طلاق رو در رو شود . تحقیقات نشان می دهد زنان بیش از مردان ، پس از طلاق احساس تنهایی می کنند .
مشکلات روحی و جسمی
فقدان همسر و تنهایی پس از طلاق موجب می شود که اکثر زنان پس از جدایی به ناراحتی های روحی و جسمی دچار شوند و همچنان نیازهای عاطفی خود را در شوهر قبلی خود جستجو نمایند . کمبود معاشرت و تفریح به علت مسائل شهرنشینی در کلانشهر ، مشکلات عاطفی زن را می افزاید .[ 4 ]
البته مشکلات روحی پس از طلاق به مراتب بیش از صدمات جسمانی آن می باشد . بعد عاطفی طلاق علی القاعده برای زن و مرد مساوی است ، مگر شرایط دیگری آن را تغییر دهد . لذا احساس خسارت بیشتر توسط زن در مسئله طلاق ، به دو گانگی موقعیت اجتماعی و اقتصادی زن و مرد در جامعه باز می گردد .
زن مطلقه به علت عدم استقلال اجتماعی فاقد پایگاه اجتماعی معینی بوده و به خانواده پدر یا برادر وابسته است . تفاوت زن و مرد در ازدواج مجدد پس از طلاق نیز به موقعیت اجتماعی ـ اقتصادی متفاوت آنها باز می گردد . در واقع طلاق یک تهدید اجتماعی ـ اقتصادی برای زن محسوب می شود .[ 5 ] لذا مشکلات زنان در ابعاد مختلف پس از طلاق ، بیش از مردان می باشد .
مشکل دوگانگی نقش
زنان در ارتباط با فرزندان خود علاوه بر مشکل اقتصادی با دوگانگی نقش مواجه می شوند و نبود نقش پدر ، فرزندان را دچار مشکل می کند . زن مطلقه برای فرزندانش هم باید پدر باشد هم مادر و مرد نیز متعاقباً چنانچه کودک با او زندگی کند ، باید هم نقش مادر و هم نقش پدر را بر عهده بگیرد .[ 6 ]
مشکلات اقتصادی
مهمترین مشکل زن پس از طلاق مسئله اقتصادی است . این موضوع برای زنان کم سواد و فاقد مهارت به صورت حادتری جلوه می کند . واکنش اعضای خانواده نسبت به طلاق و جدایی مختلف است . در برخی موارد آنان نگرانند که فرد متارکه کننده از نظر اقتصادی و مالی به آنها وابسته شود .
طلاق می تواند موقعیت اقتصادی ـ اجتماعی فرد مانند شغل او را تحت تأثیر قرار دهد . بسیاری از افراد مطلقه ( اعم از زن یا مرد ) پس از طلاق شغل خود را از دست می دهند .[ 7 ]
از دیگر مسائل و مشکلات زنان مطلقه ، تهیه مسکن و مکانی برای زندگی است . کمتر کسی حاضر است به یک زن مطلقه اتاقی اجاره دهد .
انزوای اجتماعی و اختلال در هویت اجتماعی
وضعیت زن و شوهر پس از طلاق روندی از محرومیتهای گوناگون ، طرد اجتماعی ، اختلال در مناسبات اجتماعی دوران زندگی مشترک در یک دوره کوتاه و یا یک دوره طولانی عدم ارتباط با محیط بیرونی ، فقدان همدل و همراز و نبودن محل زندگی مستقل برای طرفین است .
طلاق شرایطی را ایجاد می کند که منجر به از دست دادن حمایت اجتماعی خانواده از فرد مطلقه ، کاهش نفوذ اجتماعی وی و حتی گاه تضعیف موقعیت ها و فرصتهای اجتماعی فرد می شود . در برخی مواقع رفتار جامعه با زنان مطلقه به گونه ای است که احساس می کنند دیگر جایی در جامعه ندارند .
فرد مطلقه نه در مقام یک مجرد است و نه در مقام یک متأهل . جامعه تعریف و جایگاه مناسبی را برای وی در نظر نمی گیرد و نگرش منفی نسبت به فرد مطلقه وجود دارد ، گوئی آنان افرادی بوده اند که از تمایلات و خواهشهای خود پیروی کرده و از برخورد با واقعیات زندگی خودداری کرده اند و منافع خود را بر مصالح خانواده ترجیح داده اند .[ 8 ]
در واقع ارزیابی بسیار منفی جامعه از طلاق به ارزیابی منفی از شخصیت زن و شوهری که جدا شده اند ، تعمیم داده می شود .[ 9 ]
زنان مطلقه از گزند طعنه ها و نگاههای کنجکاوانه دوستان ، اطرافیان و آشنایان در امان نیستند ، به طور مثال بعضی معتقدند که وجود زن مطلقه در اتاق عقد خوش یمن نمی باشد .
مذموم بودن طلاق در جامعه و مقصر شمردن زن در طلاق ، منجر به تنگی روابط اجتماعی زن مطلقه می شود و بدین ترتیب ارزشهای حاکم بر جامعه بیش از مشخصات فردی بر مشکلات زنان مطلقه می افزاید .[ 10 ]
از سوی دیگر روحیه جامعه ایرانی به گونه ای است که شخصیت زن را درچارچوب خانواده می بیند ، لذا با شکستن این کانون شخصیت و هویت خانوادگی زن دستخوش اختلال می شود .[ 11 ]
کاهش فرصتهای ازدواج
زنان مطلقه معمولاً نسبت به مردانی که متارکه نموده اند ، کمتر ازدواج مجدد می کنند . از جمله علل اجتماعی این وضعیت ، وجود فرزندان ، سن زن و عدم پذیرش مردان جهت ازدواج با زن مطلقه می باشد . البته این امر به علل عاطفی مانند شکست در ازدواج قبلی و عدم تمایل برای ازدواج و نیز عدم اعتماد مردان به موفقیت زنان مطلقه در زندگی زناشویی و عدم روحیه مناسب جهت آغاز زندگی جدید باز می گردد .[ 12 ]
در فرهنگ ایرانی زنان مطلقه برای ازدواج ، از اعتبار کمتری برخوردارند و مردی که ازدواج نکرده کمتر به سراغ آنها می رود و در اغلب موارد مردانی که زنان خود را از دست داده اند یا همسر خود را طلاق داده اند ، به خواستگاری آنها می آیند ، در این شرایط زن مطلقه دیگر نمی تواند آزادانه حق انتخاب داشته باشد و سطح توقعات او از طرف متقابل ، بسیار تنزل می کند و بسیاری از شرایط ناگوار را به اجبار پذیرا می شود ، زیرا در غیر اینصورت برای همیشه تنها خواهد ماند .[ 13 ]
ارتکاب به جرم و بزهکاری
از آنجا که یکی از کارکردهای خانواده ، ارضاء تمایلات جنسی بوده است ، با فروپاشی خانواده ، فرد با فقدان ارضاء جنسی مواجه می شود .[ 14 ]
چنانچه فرصت ازدواج و تمتع جنسی از طریق مشروع میسر نشود و فرد چنین نیازی را به دلیل تجربه جنسی قبلی شدیدتر از گذشته احساس نماید ، به سوی انحرافات جنسی و فساد اخلاقی کشیده می شود . احتمال وقوع این شرایط علی الخصوص زمانی که فرد با مشکلات اقتصادی و تأمین معاش دست به گریبان باشد ، شدت می یابد و فرد مطلقه را به سوی مفاسد مالی و اخلاقی سوق می دهد .
کاهش رضایت از زندگی
کمبل و همکاران وی اثر متغیرهایی چون وضع ازدواج و سن را بر رضایت از زندگی مطالعه کرده اند . یکی از قوی ترین همبستگی های آماری ، میان رضایت از زندگی و وضع ازدواج بوده است . افراد مطلقه ، کمترین میزان رضایت را ابراز کرده اند . کمبل اظهار می کند که سه نوع رضایت قابل تفکیک است :
رضایت ناشی از برخورداری و درآمد مناسب ( Having )
رضایت ناشی از بودن و این که ما چه کسی هستیم ( Being )
رضایت ناشی از ارتباط ( Relating ) که به رابطه اجتماع از حیث شدت و درگیری عاطفی برمی گردد .
به اعتقاد وی رضایت ناشی از بودن با احساس کنترل بر زندگی خود در مقابل این احساس که زندگی توسط نیروهای بیرون از ما کنترل می شود ، مرتبط است .
رضایت از رابطه نیز از دو جهت بر رضایت از زندگی اثر دارد . از یکسو با تأمین نیازهای عاطفی ـ شناختی و حتی مالی و از سوی دیگر از طریق مهار تمایلات افراد ، از آرزوهای بی پایان و ارضاء نشدنی آنان جلوگیری می کند .[ 15 ]
پی نوشت ها :
[ 1 ] سوزان فوروارد ، مردان زن ستیز ، ترجمه شیما نعمت اللهی ، انتشارات خجسته ، 1377 ، ص335 و ص340 .
[ 2 ] کگی کریستیان ، بعد از جدایی ، ترجمه مهشید میرمعزی ، نشر بانو ، 1377 ، ص78 .
[ 3 ] دکتر تایبر ، بچه های طلاق ، ترجمه توران دخت تمدن ، انتشارات روشنفکران ، 1369 ، ص 106 .
[ 4 ] دکتر فرجاد ، محمد حسین ، آسیب شناسی اجتماعی و ستیزه های خانوادگی و طلاق ، نشر منصوری ، 1372 ، ص163 .
[ 5 ] اورعی ، غلامرضا ، بررسی مسائل اجتماعی ایران ، انتشارات خوشه ،1366 ، ص 64 .
[ 6 ] دکتر فرجاد ، محمدحسین ، آسیب شناسی اجتماعی و ستیزه های خانوادگی و طلاق ، نشر منصوری ، 1372 ، ص 153 .
[ 7 ] همان .
[ 8 ] همان ، ص155 .
[ 9 ] ادیب ، محمد حسین ، جامعه شناسی ایران ، نشر هشت بهشت ( اصفهان ) ، 1374 ، ص 87 .
[ 10 ] دکتر فرجاد ، محمدحسین ، آسیب شناسی اجتماعی و ستیزه های خانوادگی و طلاق ، نشر منصوری ، 1372 ، ص165 .
[ 11 ] ادیب ، محمد حسین ، جامعه شناسی ایران ، نشر هشت بهشت ( اصفهان ) ، 1374 ، ص87 .
[ 12 ] دکتر فرجاد ، محمدحسین ، آسیب شناسی اجتماعی و ستیزه های خانوادگی و طلاق ، نشر منصوری ، 1372 ، ص165 .
[ 13 ] حسینی ، بیرجندی ، سید مهدی ، مشاوره ازدواج ، انتشارات آوای نور ، 1377 ، ص264 .
[ 14 ] ویلیام ، جی ، گود ، خانواده و جامعه ، ویدا ناصحی ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، 1352 ، ص 265 .
[ 15 ] عبدی ، عباس ، گودرزی ، محسن ، تحولات فرهنگی در ایران ، انتشارات سروش ، 1378 ، صص 163 – 164 .
ادامه دارد ...