وجه تسمیه شاهرود
قبل از اینکه به توضیح و تشریح وجه تسمیه شاهرود پرداخته شود ، خواهشمندم با این عبارات از نوشته پرویز شریعتی توجه فرمایید :
برای یافتن شکل نخستین واژه های مکانها بایستی مبانی گوناگونی را که ممکنست در این نامگذاری موثر باشد مورد بررسی قرار داد ، این مبانی به اختصار عبارتند از :
منشا نژادی مانند : ایران سر زمین آریاها ، گیلان سر زمین گیل ها .
منشا شخصی مانند : حسین آباد ، داراب گرد ، بندر عباس .
منشا مذهبی مانند : شاه عبدالعظیم ، امام زاده داود .
منشا واقعه تاریخی مانند : خونین شهر .
منشا نظامی مانند : شاهین دژ .
منشا اقتصادی و کشاورزی مانند : یونجه زار ، تاکستان ، شهر صنعتی قزوین .
منشا یا عوامل تفریحی مانند : دریا کنار ، زیبا کنار ، متل قو .
منشا جغرافیایی که خود شامل مواردی است از جمله :
پدیده های طبیعی مانند : پیشکوه ، سفید رود ، سرخ دشت ، ...
جهات اصلی مانند : قطب شمال ، قطب جنوب ، شهرک غرب ، باختران ، ...
شرایط اقلیمی و خاک مانند : بیابانک ، کویر ، خاک سفید ، سنگسر ، ...
شرایط آب و هوا مانند : گرمسار ، شمیران ، بردسیر ، ...
از این نوشته به خوبی استنباط می شود که وجه تسمیه شاهرود منشا جغرافیایی دارد ، حال به این توضیحات توجه فرمایید :
در شمال شهر شاهرود رودخانه ایست که از کوههای مجن و تجر سر چشمه می گیرد و پس از رسیدن به سرچشمه به دو قسمت می شود . یکی از این انشعابها از همان اول سرچشمه از روی املاک باغزندان گذشته ؛ سپس از مقابل بیمارستان از زیر خیابان راه آهن می گذرد .
انشعاب دوم ، از اول سرچشمه وارد شهر می شود ( خیابان فردوسی فعلی مسیل و مسیر این انشعاب بود ) در اوایل کوچه ثبت انشعابی داشت که از آنجا تا انتهای شبدری می رفت . امتداد رودخانه هم به فلکه شهر می آمد . یک نهر به خیابان تهران ، یکی به خیابان مصلی ، یکی هم به کوچه راه دیزج جریان می یافت .
آب مازاد همه اینها ، از زیر شهر وارد انشعاب باغزندان می شد و این نهر اصلی هم از زیراستاق گذشته ، تا حوالی دهملا می رفت و در آن جا به مرداب و لجن زار و نی زار تبدیل می شد . چنین به نظر می رسد که این رودخانه با وضعی که گفته شد در تسمیه این شهر موثر بوده است .
در این رودخانه در ایام بهار که فصل باران و آب شدن برفهای کوهستان است ، مقداری آب جریان دارد . زمانی هم که رگبار به کوهستانهای تاش و مجن می زند این رودخانه از سیلاب مملو می شود و نهایتا 24 تا 48 ساعت ادامه دارد .
اعتماد السلطنه می نویسد : رودخانه ای در شاهرود بوده بالنسبه با عظمت که حالا مجرای سیلاب آن به سمت مشرق و مابین شهر شاهرود و باغزندان است و آن رودخانه در وقت سیل آب دارد . مجرای سابق رودخانه حالا مسکون و جزو بیرون شهر است که محل کاروانسرا و باغات و چاپارخانه و غیره می باشد و زائران و قوافل در اینجا منزل می کنند و از آنجا که هر رود بزرگی را در این نواحی شاهرود می گویند چنانکه راه عمومی را شاهراه می نامند به مناسبت رود مذکور اینجا را شاهرود گفته اند و سیلاب این رود در وقت بارندگی از کوهستان تاش و شاهکوه استراباد و آن صفحات می آید .
برگزیده از : تاریخ جامع شهرستان شاهرود . تالیف : محمد علی شفیعی
نشریه بامداد شاهرود از مطلعین و آگاهان تقاضا دارد در صورتی که هر نوع اطلاعی در این زمینه دارند ما را آگاه سازند تا به نام خود آنان انتشار یابد . چنانچه خوانند گان نشریه از وجه تسمیه سایر شهرهای استان آگاهی دارند ما را مطلع سازند تا در صورت نیاز از آن مطالب استفاده شود .
بامداد شاهرود . صفحه 2 . شماره 1
1/9/1390