تاثیر عوارض طلاق از بعد خانواده
طلاق و جدایی موجب می شود فرزندان نسبت به زندگی ، دلسرد و غمگین شوند و در زندگی اجتماعی و خانوادگی ناسازگاری داشته باشند و این به زندگی آتی آنها لطمه وارد خواهد ساخت . از سوی دیگر افراد جامعه به دلیل تقبیح طلاق و نگرش منفی نسبت به آن ، تمایل چندانی به وصلت و انتخاب همسر از خانواده های طلاق گرفته و فرزندان طلاق ندارد ، لذا احتمال ازدواج این فرزندان نیز نسبتاً پایین است .
اختلال در هویت فردی و خانوادگی
هنگامی که طلاق زنجیره خانواده را از هم پاره می کند ، پدر و مادر هویت جداگانه ای دارند ، ولی آن کسی که دیگر نامی ندارد و بی پناه و متزلزل در اجتماع رها شده است ، فرزند می باشد ، حتی اگر زیر چتر حمایتی یکی از والدین هم باشد ، باز جامعه به دیده یک فرزند درمانده به او می نگرد که ولیّ و سرپرستی ندارد .
جدایی پدر و مادر یک اثر آنی و زودگذر نیست و در تمام مراحل زندگی فرزندان اثر منفی خواهد داشت . پراکنده شدن اعضاء خانواده و محرومیت فرزندان از سرپرستی مشترک والدین پس از فروپاشی و انحلال خانواده ، آنها را از داشتن مواهب و مزایای زندگی خانوادگی محروم کرده و هویت فردی و خانوادگی خود را مختل می نماید .
برداشتی که کودکان از مسئله طلاق دارند با برداشت والدین آنها متفاوت است . کودکان می خواهند از محبت و همراهی والدین خود برخوردار باشند و مطمئن باشند که هر دو آنان در کنارشان هستند ، با طلاق و جدایی ، تعلق و دلبستگی فرد به خانواده کاهش می یابد و هویت خانوادگی او مخدوش می شود .
احساس گناه و سردرگمی
ویژگیهای مشترک فرزندان پس از طلاق ، احساس گناه است از اینکه آیا آنان در جدایی میان والدین خویش نقشی داشته اند ؟ آیا آنان نسبت به ادامه زندگی پدر و مادر خود دچار قصور و کوتاهی گشته اند ؟ احساس دیگری که در رفتار این کودکان آشکار می گردد شگفتی و نگرانی از گزینش یکی از والدین است ، به دلیل اینکه پدر و مادر هر دو نزد فرزند به یک اندازه محبوب و دوست داشتنی هستند ، کودکان از پذیرش یکی از آنان و دوری از دیگری دچار ترس و اضطراب می گردند ، بنابراین رؤیایی که همواره در ذهن آنان وجود دارد ، امید به بازگشت پدر و مادر و زندگی دوباره در کنار آنان است و حتی گاه کوششی را هم برای سازش و ایجاد پیوند میان والدین به عمل می آورند که معمولاً به شکست منجر می شود . بحران عاطفی در صورت توجیه و ناامیدی از زندگی دوباره با والدین ، سازگاری فرد را با زندگی پس از طلاق بیشتر می کند . اثرات درازمدت طلاق بر کودکان بسیار زیاد و گاه جبران ناپذیر است .[ 14 ]
ایجاد خانواده های ناتنی
از دیگر آثار طلاق ، خانواده های ناتنی هستند ، این خانواده ها کودکانی را دربرمی گیرند که دارای زمینه های خانوادگی متفاوتی هستند و ممکن است انتظارات مختلفی در مورد رفتار مناسب در خانواده داشته باشند و از آنجا که اکثر فرزندان ناتنی به دو خانواده متفاوت تعلق دارند ، احتمال برخورد در عادات و شیوه نگرش قابل ملاحظه است .[ 15 ]
ازدواج مجدد والدین موجب می شود که فرزندان طلاق ، خود را در حال تجربه مشکلات جدیدی بیابند . قرار گرفتن در خانواده نامادری یا ناپدری که روابط آنها برای کودک ناآشنا و مشکل است و ممکن است نامادری یا ناپدری همچون میهمان ناخوانده ای به نظر آید که والد واقعی را از میدان به در کرده است . ناپدری یا نامادری ممکن است از نظر اعمال نظارت و انضباط مشابه والدین واقعی کودکان نباشد .[ 16 ]
تأثیر بر سایر اعضای خانواده
ایجاد خانواده اضطراری
از جمله آثار طلاق ایجاد خانواده های اضطراری است . یعنی یکی از زوجین ( اکثراً زن ) بعد از جدایی در خانه پدری حیات می گذراند و هر شرایطی را تحمل می کند . زیرا جامعه هیچ جایی را برای زنان مطلقه در نظر نگرفته است و امکان امرار معاش و گذران زندگی به هیچ وجه برایش وجود ندارد ، هر چند اکنون اکثر زنان مطلقه باسواد هستند و می توانند شغلی داشته باشند ، ولی وابستگی و احساس سربار بودن هنوز برای زنان مطلقه وجود دارد .[ 17 ]
برهم خوردن تعادل روحی و روانی اعضا خانواده
طلاق ، تعادل روحی اعضای خانواده ، فرزندان ، وابستگان و نزدیکان را بر هم می زند . « هولمز» و « راهه» لیست حوادث مهم زندگی را که تغییرات عمده ای را در جریان زندگی ایجاد می کند ، ارائه کرده اند که از جمله این حوادث « طلاق» است . طلاق یکی از فقدانهای عمده زندگی است . این فقدان نه تنها برای افراد مطلقه بحران ایجاد می کند ، بلکه آسیبی شبیه مرگ والدین بر فرزندان و اعضای خانواده وارد می کند . در مقیاس دگرگونی زندگی ، بعد از حادثه مرگ همسر ، طلاق بیش از سایر رخدادهای زندگی ، مقتضی سازگاری مجدد افراد مبتلاست .[ 18 ]
در تحقیقی که جی هبر در سال 1990 انجام داده است مشخص گردید که طلاق منجر به کاهش اعتماد به نفس اعضای خانواده می شود ، چنین کمبودی می تواند ماهیتی اجتماعی ، رفتاری یا جسمی داشته باشد . کاهش اعتماد به نفس پس از طلاق ، می تواند منشاء ایجاد آشفتگی در بین اعضای خانواده شود . [ 19 ]
تقسیم کار مجدد در خانواده
اکثر خانواده های گسسته با مشکل تقسیم کار دوباره در خانواده مواجه هستند . به دلیل فقدان حضور مادر ، انجام امور منزل بین فرزندان و پدر تقسیم می شود . یا با حضور فرد طلاق گرفته در خانواده پدری ، مجدداً تقسیم کار بین اعضای خانواده پدری انجام می شود .
مشکلات ازدواج سایر اعضاء خانواده
شکست در ازدواج یکی از اعضاء خانواده می تواند احساس عدم موفقیت در ازدواج را در میان سایر اعضا خانواده ایجاد کند . از سوی دیگر چون انسانها به نحو آشکاری تمایل دارند که یافته های خود را تعمیم دهند و قاعده سازند ، بدین سبب با طلاق یکی از دختران خانواده ، ناخودآگاه این موضوع به عدم موفقیت در زندگی زناشویی و قدرت سازگاری سایر اعضا خانواده تعمیم داده می شود ، به نحوی که فرصتهای انتخاب همسر را برای سایر اعضا خانواده کاهش داده و شرایط ناگواری را برای آنها فراهم می آورد .
طرد اجتماعی اعضا خانواده
به اعتقاد صاحبنظران هر چقدر که یک رفتار در فرهنگی ، هنجار یا گرامر اجتماعی باشد ، عدم رعایت آن ( هنجار شکنی ) با مجازات بیشتری همراه است . ازدواج و حفظ بنیان آن در فرهنگ سنتی ایرانیان اهمیت خاصی داشته و نقض آن با طرد و انزوای اجتماعی افراد جدا شده و خانواده های آنان همراه بوده است .
پی نوشت ها :
[ 1 ] دکتر کی نیا ، مهدی ، پژوهشی در عوامل اجتماعی طلاق ، مطبوعات دینی ( قم ) ، 1373 ، ص476 .
[ 2 ] دکتر مساواتی ، مجید ، آسیب شناسی اجتماعی ایران . جامعه شناسی انحرافات ، 1374 ، ص 164 .
[ 3 ] روزنامه ایران ، 27/7/79 ، افزایش طلاق و سرگردانی بچه های طلاق .
[ 4 ] حسینی ، بیرجندی ، سید مهدی ، مشاوره ازدواج ، انتشارات آوای نور ، 1377 ، ص264 .
[ 5 ] بیرامی ، منصور ، خانواده و آسیب شناسی آن ، انتشارات آیدین ، 1378 ، ص64 .
[ 6 ] مجله علمی ، پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا . ش 9 و 10 ، ص 62 .
[ 7 ] دکتر تایبر ، بچه های طلاق ، ترجمه توراندخت تمدن ، انتشارات روشنفکران ، 1369 ، ص 106 .
[ 8 ] گواهی ، زهرا ، بررسی حقوق زنان در مسئله طلاق ، چاپ سازمان تبلیغات اسلامی ، 1373 ، ص 147 و ص154 .
[ 9 ] دکتر ساروخانی ، باقر ، طلاق ، پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل آن ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1376 ، ص66 .
[ 10 ] ایوت و الچاک و شیلا برنز ، طلاق از دید فرزند ، ترجمه فرزانه طاهری ، نشر مرکز ، 1366 ، ص 232 .
[ 11 ] دکتر تایبر ، بچه های طلاق ، توراندخت تمدن ، انتشارات روشنفکران ، 1369 ، ص99 .
[ 12 ] گواهی ، زهرا ، بررسی حقوق زنان در مسئله طلاق ، چاپ سازمان تبلیغات اسلامی ، 1373 ، ص 155 .
[ 13 ] دکتر آزاد ، تقی ، بررسی مسائل اجتماعی ، نشر جهاد دانشگاهی ، 1377 ، ص 203 .
[ 14 ] گواهی ، زهرا ، بررسی حقوق زنان در مسئله طلاق ، چاپ سازمان تبلیغات اسلامی ، 1373 ، ص147 .
[ 15 ] گیدنز ، آنتونی ، جامعه شناسی ، ترجمه منوچهر صبوری ، نشر نی ، 1373 ، ص434 .
[ 16 ] کلارک و فریدمن ، رشد کودک از نوزادی تا نوجوانی ، 1978 ، ص 371 .
[ 17 ] دکتر ساروخانی ، باقر ، طلاق ، پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل آن ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1376 .
[ 18 ] بیرامی ، منصور ، خانواده و آسیب شناسی آن ، انتشارات آیدین ، 1378 ، ص61 .
[ 19 ] آتش پور ، سید حمید ، اثرات روانی ، اجتماعی طلاق ، مجله بهداشت جهان ، سال یازدهم ( 1375 ) ، شماره دوم ، ص46 .